Kazimierz Lux

Kazimierz LUX (ur. 4 marca 1780 r. w Warszawie, zm. 16 lipca 1846 r. tamże) - major piechoty Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego, pamiętnikarz.
Był synem szlachcica, właściciela znacznego majątku, Michała Luxa oraz Reginy z Bukowskich. W wieku piętnastu lat przekradł się do Legionów Dąbrowskiego, z którymi odbył kampanię włoską. W 1803 r. wraz ze swoją półbrygadą, którą dowodził gen. Charles Leclerc, został wysłany na San Domingo w celu przywrócenia francuskiego zwierzchnictwa nad wyspą, gdzie zbuntowani niewolnicy ogłosili autonomię. Po serii porażek militarnych wojska francuskie zostały ewakuowane z wyspy. 1 stycznia 1804 r. proklamowano niepodległość Haiti. Większość polskich żołnierzy, towarzyszy broni Luxa, zmarła na Karaibach z powodu żółtej febry i innych chorób tropikalnych.
On sam przeżył, by przez następnych kilka lat parać się piractwem. Miał z niego spore profity. Z okrętu o nazwie „Mosquito” ostrzelał i abordażował amerykański bryg, który następnie sprzedał w Hawanie za 20 000 franków. Część swoich zysków z piractwa przeznaczał na rzecz pozostających w więzieniach Haiti żołnierzy francuskich. Przekazywał również pieniądze polskim legionistom oraz inwalidom wojennym.
W archiwach wojskowych opisano go jako wysokiego, ciemnowłosego i niebieskookiego mężczyznę posługującego się sprawnie kilkoma językami. Miał wielkie powodzenie u kobiet, podczas pobytu na Karaibach nawiązywał liczne romanse z murzynkami i mulatkami. Ich wdzięki opisywał następnie w prowadzonych przez siebie dziennikach.
Po powrocie w 1807 r. do Europy, służył w wojsku Księstwa Warszawskiego. W 1812 r. wziął udział w wyprawie na Rosję. Następnie do 1820 r. służył w Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego, w 3 Pułku Strzelców Pieszych Królestwa Kongresowego. 14 października 1819 r. poślubił w Warszawie dwudziestopięcioletnią Karolinę Emilię Janiszewską, córkę Sebastiana, „obywatela warszawskiego” i Ewy z Czemchów.
Po 1820 r. zajął się działalnością polityczną i piastował ważne lokalne funkcje administracyjne – był m.in. komisarzem (naczelnikiem) obwodu płockiego (1821), a następnie przasnyskiego (1831). Mimo pięknej karty w Legionach, w okresie powstania listopadowego należał do komisarzy pasywnych, nie wykazujących godnej podkreślenia aktywności patriotycznej. Na stanowisku komisarza powiatu przasnyskiego Lux pozostawał jeszcze w 1838 r.
Napisał kilka tekstów wspomnieniowych, które zaginęły oraz jednego dotyczącego pobytu na San Domingo, opublikowanego w „Bibliotece Warszawskiej” (1847, tom 1). Jego współautorstwo Lux dzieli prawdopodobnie z Piotrem Bazylim Wierzbickim.
W wieku sześćdziesięciu lat osiadł w Warszawie. Spotykał się tam z żołnierzami napoleońskimi, snując wspomnienia o dawnych czasach. Zmarł w swoim domu przy ul. Królewieckiej. Pochowany został na cmentarzu powązkowskim. Dziś w miejscu jego wiecznego spoczynku stoi okazały nagrobek rodziny Janiszewskich (kwatera 6, rząd 3, miejsce 13,14,15). Nazwisko Luxa oraz jego żony, zmarłej w 1868 r., widnieje na froncie cokołu. Pierwsza płyta nagrobna Luxa została wyobrażona na litografii, zamieszczonej w dziele Kazimierza Władysława Wójcickiego „Cmentarz Powązkowski pod Warszawą” z 1855 r. Lux uwieczniony został w wierszu Brunona Kicińskiego, umieszczonym na pamiątkowym kamieniu tzw. "Zajączku" w Golanach pod Przasnyszem jako "Światło", które "myśl podało".
Historię życia Luxa spopularyzował w ostatnich latach pisarz Andrzej Sawicki, tworząc powieściowy cykl „Kampanie Kazimierza Luxa”. Pierwszy tom trylogii pt. „Honor Legionu” wyszedł drukiem w 2013 r., drugi – „Szabla Sobieskiego” – rok później. Trzecia część cyklu - „Sto krwawych sztandarów” ukazała się w 2016 r.
BIBLIOGRAFIA
1. Piotr Kaszubowski, Pirat z Karaibów, "Tygodnik Przasnyski", nr 21 z 23.05.2017 r., s. 23.
2. Jan Pachoński, Lux Kazimierz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII: Lubomirski Aleksander - Machowski Walenty, Wrocław 1973, s. 161.