Wiktor Zacheusz Nowowiejski, ps. „Jeż”, „Żuk” (ur. 28 grudnia 1915 r. w Zembrzusie koło Janowa, zm. 6 grudnia 1946 r. tamże) - żołnierz Armii Krajowej, nauczyciel.
Rodzice, Władysław i Marianna z Zembrzuskich, posiadali 50-hektarowe gospodarstwo rolne. Zarówno Nowowiejscy, jak i Zembrzuscy należą do mazowieckiej szlachty zagrodowej. W domu Nowowiejskich żywa była legenda niezłomnych powstańców styczniowych. Ojciec matki, Faustyn Zembrzuski, walczył w powstaniu w powiecie przasnyskim, w oddziale Tomasza Kolbego. Aresztowany przez Rosjan, skazany na 25 lat więzienia, spędził na Syberii 15 lat. Do rodzinnego domu powrócił dzięki amnestii.
Wiktor Zacheusz po ukończeniu szkoły gminnej w Janowie, uczył się w Seminarium Nauczycielskim w Mławie. Seminarium ukończył w 1936 r. i wkrótce rozpoczął służbę wojskową w Szkole Podchorążych w Zambrowie. Po zakończeniu służby podjął pracę nauczyciela w szkole podstawowej. Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. Po udanej ucieczce z obozu jenieckiego powrócił w rodzinne strony. Wraz z innymi nauczycielami zorganizował siatkę tajnego nauczania. Był członkiem Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej. Latem 1943 r. włączył się do oddziału partyzanckiego AK kierowanego przez Stefana Rudzińskiego ps. „Wiktor”. Oddział ten wsławił się wieloma brawurowymi akcjami przeciwko Niemcom na terenie Prus.
Po wkroczeniu Sowietów na tereny powiatu przasnyskiego nie złożył broni. Wraz z innymi partyzantami prowadził akcje, w których bronił ludzi represjonowanych przez komunistów. Wczesną wiosną 1945 r. został komendantem Ośrodka nr 3 Samoobrony Społecznej. Przyjął wówczas pseudonim „Żuk”. 2/3 czerwca 1945 r. dowodził brawurową akcją rozbicia więzienia mławskiego UB. Organizowano na niego obławy, szczególnie w jego rodzinnej wsi, prześladowano rodzinę. 6 grudnia 1946 r. grupa funkcjonariuszy UB z Przasnysza wspierana przez pluton żołnierzy z 3. Pułku Ułanów Warszawskich doprowadziła do śmierci Nowowiejskiego w Zembrzusie, niedaleko jego własnego domu. Trafiony kulą, próbował ucieczki, a gdy ta okazała się niemożliwa, strzałem w głowę pozbawił się życia.
Ciało „Jeża” zabrano do Przasnysza. Złożono je w garażu, przylegającym do kamienicy Maćkowskich przy ulicy Joselewicza, naprzeciwko siedziby i więzienia UB. Tam okazywano je aresztowanym rodzicom, sąsiadom i towarzyszom broni. Rodzinie odmówiono wydania zwłok. Nie pomogły pisma skierowane do prezydenta Bieruta. Miejsce jego pochówku do dziś jest nieznane.
Wiktor Zacheusz Nowowiejski należał do tych żołnierzy „wyklętych”, którym stosunkowo szybko przywrócono dobrą pamięć, po latach komunistycznej propagandy. Jego nazwisko widnieje na tablicy poświęconej żołnierzom AK, odsłoniętej 20 sierpnia 1989 r. w kościele w Janowie. Do popularyzacji postaci Nowowiejskiego przyczyniło się również wydanie w 1993 r. książki ks. Michała Grzybowskiego „Ta Ziemia o Nim Pamięta. Zacheusz Nowowiejski »Jeż« 1915-1946”.
5 września 2009 r. w lesie w Górach Dębowych niedaleko Starej Wsi, w pobliżu ścieżki rowerowej Nadleśnictwa Przasnysz, odsłonięto pomnik por. Wiktora Zacheusza Nowowiejskiego. Autorem pomnika był Jan Stępkowski ze Strzegowa. Organizatorami uroczystości byli: Starostwo Przasnyskie i Nidzickie, Nadleśnictwo Przasnysz, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, Towarzystwo Przyjaciół Chorzel, Związek Polskich Spadochroniarzy oraz samorządy i inne organizacje z terenu powiatu przasnyskiego. Tego samego dnia w pobliżu pomnika zasadzono 18 Dębów Pamięci poświęconych ofiarom Zbrodni Katyńskiej z terenu powiatu przasnyskiego. Przed pomnikiem „Jeża” rozpoczynają się każdego roku rowerowe Rajdy Gwiaździste im. Zacheusza Nowowiejskiego.
Nazwisko Nowowiejskiego znalazło się również na tablicy pamiątkowej w kościele w Janowie, odsłoniętej 20 sierpnia 1989 r.
BIBLIOGRAFIA
1. Alfred Borkowski, Piotr Kaszubowski, Przasnyskie portrety. Część trzecia, Przasnysz-Ciechanów 2009, s. 56-57.
2. Michał Marian Grzybowski, Ta ziemia o nim pamięta. Zacheusz Nowowiejski "Jeż" 1915-1946, Płock 1993.
3. Jacek Karczewski, Śladami Niezłomnych, Warszawa 2018, s. 262-277.
4. Piotr Kaszubowski, "Wyklęty" z Zembrzusa, "Tygodnik Przasnyski", nr 9 z 28.02.2017, s. 23.
5. Zabić "Jeża" (cz. 1-5): www.podziemiezbrojne.pl/?p=608; www.podziemiezbrojne.pl/?p=609; www.podziemiezbrojne.pl/?p=610; www.podziemiezbrojne.pl/?p=611; www.podziemiezbrojne.pl/?p=612.