Stanisław Franciszek Sosabowski ps. "Emil Hełm", "Jacek", "Stanisław Węglarz" (ur. 8 maja 1892 r. w Stanisławowie w zaborze austriackim, zm. 25 września 1867 r. w Hillingdon pod Londynem) - generał Wojska Polskiego.
Był synem kolejarza Władysława Sosabowskiego i Franciszki z Garbarskich. W Stanisławowie ukończył szkołę powszechną i gimnazjum. Śmierć ojca i trudna sytuacja materialna rodziny sprawiły, że w wieku 13 lat rozpoczął pracę zarobkową w charakterze korepetytora. Działał w kierowniczej "piątce" kółka samokształceniowego, które przystąpiło do "Zarzewia", następnie w podporządkowanej "Zarzewiu" tajnej "Armii Polskiej". Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości uczył się w Akademii Handlowej w Krakowie, po czym wrócił do Stanisławowa. Został komendantem 24. Polskiej Drużyny Strzeleckiej w Stanisławowie. W swoim rodzinnym mieście zorganizował pierwszy ośrodek skautowy.
Po wybuchu I wojny światowej walczył w armii austriackiej w baonie zapasowym 58. pułku piechoty na froncie wschodnim. W połowie 1915 r. został ciężko ranny i długo przebywał w szpitalach. 1 stycznia 1916 r. otrzymał awans na podporucznika. Następnie służył w Złoczowie i w Bolzano, w południowym Tyrolu. 1 stycznia 1918 r. został awansowany na porucznika i został przeniesiony do sztabu Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie. W listopadzie 1918 r. rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Ze względu na czasowe kalectwo nie walczył na froncie w wojnie polsko-sowieckiej.
Od listopada 1922 do października 1923 r. studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. W Oddziale IV Sztabu Generalnego służył do maja 1927 r. Zajmował się tam planowaniem materiałowych rezerw strategicznych. 20 kwietnia 1927 r. został awansowany do stopnia podpułkownika. Od maja tegoż roku był kolejno dowódcą 2. baonu w Chorzowie, 1. baonu w Rybniku, zastępcą dowódcy 3. Pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku. W 1930 r. został powołany na kierownika Katedry Służby Sztabów w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Stanowisko to zajmował do 1937 r. W tym czasie poświęcił się pracy publicystycznej w zakresie teorii wychowania w wojsku, zaopatrzenia i kształcenia żołnierza. Od stycznia 1937 r. do stycznia 1939 r. otrzymał dowództwo 9. Pułku Piechoty Legionów w Zamościu. Na własną prośbę został przeniesiony do służby w Warszawie, gdzie objął dowództwo nad 21. Pułkiem Piechoty im. "Dzieci Warszawy". W marcu 1939 r. został awansowany na pułkownika dyplomowanego.
W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził 21. Pułkiem Piechoty, który został przydzielony do 8. Dywizji Piechoty Armii Modlin. Brał udział w walkach w rejonie Gruduska i Przasnysza. 3 września 8. Dywizja otrzymała rozkaz kontruderzenia na zgrupowanie niemieckie, które przerwało polski front pod Mławą. Starcie pod Gruduskiem zakończyło się klęską. Jedynie 21. PP wykonał swe zadanie zaczepne. Początkowo, nawet bez wsparcia artylerii, pułk zatrzymał nacierające kolumny niemieckiej 12. Dywizji Piechoty i odrzucił je na północ. Jednak brak kontaktu z dowództwem oraz wycofanie się pozostałych sił polskich zmusiły płk. Sosabowskiego do wydania rozkazu o odwrocie podległych mu sił w kierunku operacyjnym na Warszawę. 14 września powierzono mu dowództwo obrony odcinka "Grochów". Dowódca i cały 21. Pułk Piechoty zasłynęli niezwykłą walecznością i wytrwałością w obronie stolicy. Generał Juliusz Rómmel, dowódca Armii Warszawa w rozkazie pożegnalnym z 29 września 1939 r. do 8. Dywizji Piechoty określił Sosabowskiego jako "wyśmienitego dowódcę". Za walki w rejonie Warszawy płk Sosabowski został odznaczony krzyżem Virtuti Militari V klasy.
Po kapitulacji Warszawy Sosabowski włączył się do pracy konspiracyjnej w Służbie Zwycięstwu Polski. W listopadzie 1939 r. został wysłany do Paryża, do generała Sikorskiego. Na terenie Francji został dowódcą piechoty dywizyjnej 1. Dywizji Piechoty, a potem 4. Dywizji Piechoty. Po ewakuacji oddziałów polskich do Anglii rozpoczął w Szkocji tworzenie 2 Brygady Strzelców, po jej rozwiązaniu przystąpił do organizowania 4. Brygady Kadrowej Strzelców. W dniu 23 września 1941 r. ówczesny Naczelny Wódz, generał Władysław Sikorski, powołał do życia 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową. Dowódcą został mianowany dotychczasowy jej orędownik i organizator - płk dypl. Stanisław Sosabowski.
6 czerwca 1944 r. Brygada przeszła pod zwierzchnictwo brytyjskie. Uniemożliwiono jej niesienie pomocy walczącej w powstaniu Warszawie. W dniach 21-26 września 1944 r. Brygada wzięła udział w operacji powietrzno-desantowej pod Arnhem w Holandii w ramach operacji Market-Garden. Za krytyczne uwagi zarówno przed operacją jak i w trakcie jej trwania oraz po jej zakończeniu generał Sosabowski pod naciskiem władz brytyjskich został odwołany ze stanowiska dowódcy Brygady. Powierzono mu stanowisko inspektora Jednostek Etapowych i Wartowniczych w Anglii.
Po demobilizacji generał osiedlił się w Londynie. Tam m.in. pracował (do emerytury) jako magazynier w fabryce. Po pracy spisywał swoje wspomnienia z okresu wojny, które przybrały kształt książek: "Najkrótszą drogą" (1957) i "Droga wiodła ugorem" (1967).
Stanisław Sosabowski ożenił się w 1916 r. z Marią Tokarską. Miał z nią dwóch synów: Stanisława Janusza (1917-2000) i Jacka (1922-1938). Dwa lata po śmierci generała prochy jego spoczęły na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Generał Sosabowski odznaczony był m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Niepodległości, Orderem Korony Rumuńskiej IV kl. z mieczami, jugosłowiańskimi orderami Orła Białego IV klasy i Św. Sawy IV klasy, komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego oraz pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski z Gwiazdą (1988), holenderskim Medalem Brązowego Lwa (2006) i Orderem Orła Białego (2018).
Generał Stanisław Sosabowski jest patronem wielu ulic, szkół, drużyn harcerskich, upamiętniony został pomnikami i tablicami pamiątkowymi. W 1974 r. amerykański dziennikarz i pisarz Cornelius Ryan wydał książkę pod tytułem A Bridge Too Far (polski tytuł: O jeden most za daleko), opisującą operację Market-Garden. W ekranizacji książki (1977) w postać Sosabowskiego wcielił się Gene Hackman. Stanisław Sosabowski jest bohaterem filmu dokumentalnego Honor generała w reżyserii Joanny Pieciukiewicz (2008).
Portret generała znalazł się na tablicy upamiętniającej 100. rocznicę odzyskania niepodległości w Czernicach Borowych. W tej miejscowości do 2017 r. funkcjonowało gimnazjum im. 21. Pułku Piechoty im. Dzieci Warszawy.
BIBLIOGRAFIA
1. Henryk Korecki, Sosabowski Stanisław Franciszek (1892-1967), [w:] Polski Słownik Biograficzny. Tom XL,Soczyński Karol - Sowiński Ignacy, Warszawa-Kraków 2000-2001, s. 515-518.
2. Szkolny Portal Internetowy w Czernicach Borowych, Gimnazjum w Czernicach Borowych, Patron Szkoły: http://edukacja.czerniceborowe.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=8&menu=42&strona=1.
3. Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Sosabowski.