Jan Karcz

Jan Karcz (ur. 16 października 1892 r. w Modlnicy pod Krakowem, zm. 25 stycznia 1943 r. w KL-Auschwitz) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, w kampanii wrześniowej dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii. 
Był synem Bartłomieja i Marii z Wojdyłłów. W 1912 r. po zdaniu matury w Krakowie podjął studia na wydziale dróg i mostów Politechniki Lwowskiej. Ukończył także Oficerską Szkołę Saperów dla jednorocznych ochotników w Krems. W 1915 r. został mianowany chorążym. Walczył na froncie serbskim i włoskim. Do Wojska Polskiego wstąpił w listopadzie 1918 r. Brał udział w obronie Lwowa w stopniu porucznika. Objął obowiązki zastępcy dowódcy szwadronu technicznego 7 Pułku Ułanów Lubelskich, a potem przejął dowodzenie tym szwadronem. Następnie dowodził szwadronem liniowym w 1 Pułku Szwoleżerów. 13 kwietnia 1920 r. został awansowany do stopnia rotmistrza.  W lipcu i sierpniu 1920 r. pełnił czasowo obowiązki dowódcy 1 Pułku Szwoleżerów.
W 1922 r. po ukończeniu kursu dowódczego w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu został awansowany do stopnia majora. W listopadzie 1925 r. został zastępcą dowódcy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Następnie skierowano go do Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie objął funkcję referenta. W 1928 r., po ukończeniu szkolenia w Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie i uzyskaniu tytułu naukowego oficera dyplomowanego, otrzymał przydział służbowy do 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego na stanowisko dowódcy. Z dniem 1 stycznia 1931 r. uzyskał stopień pułkownika dyplomowanego. W październiku tegoż roku został szefem Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W kwietniu 1937 r. objął dowództwo Mazowieckiej Brygady Kawalerii.
W sierpniu 1939 r. sztab Mazowieckiej Brygady Kawalerii mobilizował się w budynkach na torze wyścigów konnych na Służewcu. 27 sierpnia o godz. 3 w nocy, po pokonaniu 50 km zatrzymał się na postój w miejscowości Aleksandrowo. Kolejny postój w dniu 28 sierpnia miał miejsce w Łubienicy nad Narwią. Następnie sztab przez Pułtusk dotarł do Leszna i 29 sierpnia osiągnął Przasnysz.
Stanowisko dowodzenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii zostało rozmieszczone w Mchowie. Istnieją wszakże relacje, lokalizujące kwaterę płk. Karcza na plebanii w Krzynowłodze Małej, w Łaniętach i  w samym Przasnyszu.
W wytycznych dowódcy Armii Modlin gen. bryg. Emila Przedrzymirskiego-Krukowicza dla dowódców Wielkich Jednostek z 29 sierpnia 1939 r. Mazowiecka Brygada Kawalerii miała osłaniać od wschodu 20 Dywizję Piechoty na wysuniętej pozycji obronnej Mława – Rzęgnowo z jednoczesnym rozpoznaniem wojsk niemieckich, działających na tym kierunku. W przypadku nacisku przeważających sił przeciwnika Brygada miała opóźniać go w kierunku na Przasnysz, starając się jak najdłużej utrzymać linię Rudno Jeziorowe – wzgórze 190,5 – Morawy Wielkie – Łanięta.
Od 1 do 4 września 1939 r. Mazowiecka Brygada Kawalerii była w ciągłej łączności bojowej z przeciwnikiem. Płk Karcz lojalnie wykonywał zadania postawione mu przez gen. bryg. Przedrzymirskiego, jednak 2 i 3 września zmuszony był wycofywać się na kolejne linie obrony. Dowodzenie płk. Karcza zdominowane było troską o zachowanie potencjału bojowego Brygady i jej zdolności do wykonywania kolejnych zadań.
3 września Mazowiecką Brygadę Kawalerii zaatakowała niemiecka Dywizja Pancerna "Kempf" oraz 12 Dywizja Piechoty i 1 Brygada Kawalerii ze składu korpusu "Wodrig". Po walkach pod Rostkowem i Dobrzankowem Brygada została odrzucona na południe od Przasnysza. 4 września wycofała się w kierunku Pułtuska. Mazowiecka Brygada Kawalerii walczyła następnie pod Wyszkowem, Mińskiem i Kałuszynem. Swój wrześniowy szlak bojowy zakończyła 24 września pod Suchowolą na Zamojszczyźnie, gdzie została rozproszona i następnie rozwiązana.
Po ustaniu działań wojennych pułkownik Karcz ukrył się początkowo u znajomych na wsi na Rzeszowszczyźnie, potem mieszkał w Tarnowie pod nazwiskiem Kwiatkowski. W grudniu 1939 r. podjął walkę konspiracyjną. Wstąpił do tajnej Organizacji Orła Białego, działającej na terenie Krakowa, która później podporządkowała się Związkowi Walki Zbrojnej. Wiosną 1941 r. po przypadkowej łapance wywieziony został do obozu w Oświęcimiu. Tam wstąpił do obozowej organizacji konspiracyjnej, utworzonej przez rotmistrza Witolda Pileckiego. Prawdopodobnie w grudniu 1941 roku został wydany przez szpicla obozowego Niemcom. 25 stycznia 1943 r. rozstrzelano pułkownika pod ścianą straceń w obozie Birkenau, a jego ciało spalono w krematorium. W listopadzie 1969 r. prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski mianował go pośmiertnie generałem brygady.
Jan Karcz posiadał odznaczenia: Krzyż Virtuti Militari V klasy, Krzyż Walecznych (4-krotnie), Złoty Krzyż Zasługi, Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921, Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Krzyż Komandorski Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa), Krzyż Oficerski Orderu Gwiazdy (Rumunia), Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa), Order Krzyża Orła III Klasy (Estonia).

BIBLIOGRAFIA
1. Jan Ciałowicz, Karcz Jan (1892-1943), [w:] Polski Słownik Biograficzny. Tom XII: Kapostas Andrzej - Klobassa Zręcki Karol, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966-1967, s. 27-28.
2. Piotr Kaszubowski,Tragiczne losy pułkownika Karcza, "Tygodnik Przasnyski", nr 36 z 6.09.2016, s. 23.
3. Dariusz Prokopiuk, Mazowiecka Brygada Kawalerii w latach Drugiej Rzeczpospolitej i w kampanii wrześniowej 1939 r., Oświęcim 2014.
4. Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Karcz.